Adwokat Tarnowskie Góry – Kancelaria adwokacka Angelika Kubik
Obowiązek alimentacyjny
Obowiązek alimentacyjny jest jedną z instytucji prawa rodzinnego, której celem jest zapewnienie środków utrzymania oraz wychowania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Środki te mają służyć przede wszystkim zapewnieniu mieszkania, wyżywienia, odzieży, a dopiero w dalszej kolejności zaspokojeniu potrzeb wyższego rzędu (m.in. kulturalnych). Co istotne, realizacja obowiązku alimentacyjnego może polegać na dostarczaniu tych środków w naturze lub przyjmować formę określonej kwoty pieniężnej.
Podstawą obowiązku alimentacyjnego jest zawarcie małżeństwa (pomiędzy małżonkami), urodzenie (pomiędzy rodzicami a dziećmi) lub przysposobienie (pomiędzy przysposobionym a przysposabiającym). Co ciekawe, powstanie tego stosunku nie zawsze oznacza ziszczenie się obowiązku alimentacyjnego, który uzależniony jest od zaistnienia ustawowych przesłanek tj. stanu potrzeby po stronie uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych po stronie zobowiązanego do alimentacji.
Charakter obowiązku i prawa do alimentów
Zgodnie z obowiązującymi przepisami uprawnienie do żądania alimentów oraz obowiązek alimentacyjny wygasają wraz z chwilą śmierci którejkolwiek ze stron, a zatem nie podlegają dziedziczeniu. W razie śmierci zobowiązanego do alimentów (a więc tego, który je płaci) obowiązek dostarczania środków utrzymania powstaje samodzielnie względem innego zobowiązanego np. w przypadku śmierci rodziców wygasa ich obowiązek alimentacyjny względem niesamodzielnego dziecka, które może żądać dostarczania środków utrzymania od swoich dziadków.
Ponad powyższe prawo do alimentów oraz obowiązek alimentacyjny są niezbywalne, podobnie jak niedopuszczalne jest zrzeczenie się prawa do alimentacji chociażby przy jednorazowej zapłacie kwoty przyszłych świadczeń.
W doktrynie przyjmuje się, iż obowiązek alimentacyjny ma charakter bezwzględny, a powinność jego wykonywania nie jest w żadnym stopniu uzależniona od zachowywania się osoby uprawnionej do alimentacji. Nie dotyczy to jednak stosunków pomiędzy dorosłymi członkami rodziny, albowiem wówczas możliwe jest uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
Krąg osób uprawnionych i zobowiązanych
Stosownie do treści przepisu art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Przepis ten odnosi się zatem zarówno do wstępnych (tj. rodziców, dziadków itd.), jak i zstępnych (tj. dzieci, wnuków itd.) bez ograniczenia stopnia pokrewieństwa. Co do rodzeństwa, warto wskazać, że obowiązek ten dotyczy w równym stopniu rodzeństwa rodzonego i przyrodniego.
Kolejność osób zobowiązanych do alimentów
Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje kolejność obowiązku alimentacyjnego ze względu na linię oraz stopień pokrewieństwa. W praktyce oznacza to, że obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem, a więc dzieci i wnuków osoby uprawnionej do alimentów, a dopiero później jej rodziców oraz dziadków. Według stopnia pokrewieństwa obowiązek ten obciąża krewnych bliższym stopniem przed dalszymi krewnymi- obowiązek matki i ojca wyprzedza zatem obowiązek dziadków i rodzeństwa.
Wskazać należy również, iż obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.
Treść i zakres obowiązku alimentacyjnego
Zgodnie z obowiązującymi przepisami obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Dostarczanie środków utrzymania dotyczy przede wszystkim zaspokajania bieżących potrzeb konsumpcyjnych takich jak koszty utrzymania mieszkania, koszty wyżywienia, odzieży itp., a zatem związane jest z zaspokajaniem potrzeb w sensie materialnym, finansowym. Z kolei dostarczanie środków wychowania, dotyczące w szczególności nieletnich, którzy dopiero przygotowują się do samodzielnego życia, odnosi się do zaspokajania potrzeb w zakresie edukacji, rozwijania zdolności, czy zapewnienia odpowiednich rozrywek.
Co do zakresu obowiązku alimentacyjnego należy wskazać, iż należy od okoliczności faktycznych danej sprawy, w tym przede wszystkim stosunku rodzinno-prawnego, który łączy uprawnionego z zobowiązanym. Najsilniej obowiązek alimentacyjny dotyczy bowiem małżonków oraz rodziców względem małoletnich dzieci, albowiem w tych dwóch przypadkach zastosowanie znajduje zasada tzw. równej stopy życiowej uprawnionego i zobowiązanego. W przypadku małżonków jeden z nich powinien dostarczać środki utrzymania w takiej wysokości, aby standard życia uprawnionego był zbliżony do standardu życia zobowiązanego. Jeżeli chodzi natomiast o alimentację dzieci przez rodziców, należy wskazać, że alimentacja ta ma służyć przede wszystkim prawidłowemu wychowaniu dziecka, a nie spełnianiu wszystkich jego życzeń, nawet jeśli możliwości finansowe rodziców na to pozwalają.
Z kolei zakres obowiązku względem krewnych w linii prostej (poza małoletnimi dziećmi) oraz między rodzeństwem ogranicza się natomiast wyłącznie do wyeliminowania stanu niedostatku i w żadnym stopniu nie ma na celu zapewnienia równej stopy życiowej uprawnionego i zobowiązanego. Co więcej, rodzeństwo może nawet uchylić się od spełniania tego obowiązku, jeżeli wykaże, że na skutek jego realizacji znacznie obniżyłaby się jego własna stopa życiowa lub jego rodziny.
Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego
Szczególny charakter obowiązku alimentacyjnego sprawia, iż może on się zaktualizować w każdym czasie trwania stosunku rodzinno-prawnego, oczywiście po zaistnieniu stosownych przesłanek. Jeżeli obowiązek ten doszedł do skutku, a w trakcie jego trwania wygasły uzasadniające go przesłanki wówczas obowiązek ten wygasa np. wskutek znalezienia dobrze płatnej pracy przez uprawnionego lub otrzymania emerytur/ renty. Podobnie dzieje się w przypadku, gdy na skutek niezależnych od siebie okoliczności (np. choroby) zobowiązany nie jest w dalszym ciągu dostarczać środków utrzymania uprawnionemu. Możliwe jest jednak ponowne pojawienie się przesłanek i wystąpienie z żądaniem alimentów po raz kolejny.
W każdym przypadku obowiązek alimentacyjny wygasa z chwilą śmierci jednej strony, jednak w chwili śmierci zobowiązanego wygasa sam obowiązek, jednak przysługujące uprawnionemu roszczenia wchodzą w skład spadku jako długi spadkowe.