Sądowy dozór elektroniczny
W polskim systemie prawa karnego występują różne formy wymierzenia kary sprawcy czynu zabronionego, a należą do nich: kary, środki karne, środki kompensacyjne, środki zabezpieczające. Najsurowszą z kar jest kara pozbawienia wolności, która jednoznacznie kojarzy się z osadzeniem skazanego w zakładzie karnym. Pobyt w zakładzie karnym nie jest jednak jedyną formą wykonania kary pozbawienia wolności. W szczególnych przypadkach możliwe jest wykonanie tej kary w tzw. systemie dozoru elektronicznego (SDE).
Czym jest system dozoru elektronicznego?
Odpowiedzi należy szukać w rozdziale VIIa ustawy z 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny wykonawczy, która szczegółowo reguluje kwestię dozoru elektronicznego. Zgodnie z przepisem art. 43b dozór elektroniczny to kontrola skazanego przy użyciu środków technicznych. A zatem soba pozbawiona wolności w czasie trwania kary pozostaje pod stałym nadzorem, najczęściej w miejscu stałego pobytu. Istnieje możliwość opuszczania miejsca zamieszkania, ale może się to odbywać jedynie w określonych przez sąd dniach i godzinach, a także w konkretnym celu (np. udania się do pracy, zrobienie zakupów, odebranie dzieci ze szkoły).
W jakich przypadkach można zastosować dozór elektroniczny?
Aby móc zastosować dozór elektroniczny skazany musi spełnić szereg przesłanek dotyczących podstawy skazania, ale również możliwości technicznych i sytuacji mieszkaniowej przewidzianych w przepisie art. 43la Kodeksu karnego wykonawczego.
Podstawowym warunkiem możliwości odbycia kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego jest wymiar orzeczonej względem niego kary. Kara ta nie może przekraczać wymiary jednego roku i i sześciu miesięcy pozbawienia wolności.
Nadto Sąd udzielający zgody na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego musi dojść do że taka forma odbywania kary przez skazanego pozwoli na osiągnięcie celów kary, np. powstrzymania skazanego od powrotu do przestępstwa.
Kolejną przesłanką jest posiadanie stałego miejsca pobytu. W tym miejscu należy rozwiać wszelkie możliwe wątpliwości dotyczące miejsca zamieszkania, mianowicie skazany nie musi być właścicielem domu/mieszkania, w którym odbywa karę. Jedynym warunkiem jest zgoda pełnoletnich domowników na umieszczenie nadajników oraz umożliwienie podmiotowi dozorującemu przeprowadzanie kontroli.
Ostatnim warunkiem są warunki techniczne, czyli ilość nadajników, które można umieścić w miejscu zamieszkania, ich zasięg oraz bezproblemowa możliwość obsługi.
W orzecznictwie sądów polskich pojawiło się dotychczas wiele istotnych wypowiedzi dotyczących stosowania systemu dozoru elektronicznego. Dla przykładu w orzeczeniu z dnia 26 marca 2012 r. (sygn. akt V KK 213/11) Sąd Najwyższy wskazał, że decyzja o zastosowaniu dozoru elektronicznego powinna opierać się na ocenie, czy skazany spełnia warunki resocjalizacyjne, oraz czy zastosowanie tego środka nie zagraża porządkowi publicznemu. Ocenę tę przeprowadza się miejscu zamieszkania skazanego weryfikując jaką on ma opinie wśród sąsiadów, jak się sprawuje i czy stwarza jakieś problemy. W tym samym orzeczeniu podkreślono, że zastosowanie dozoru elektronicznego może mieć na celu zarówno realizację kary, jak i jej wychowawczy charakter, wspierając proces reintegracji skazanych w życie społeczne.
Kto orzeka w sprawie dozoru elektronicznego?
Uprawnione do orzekania o dozorze elektronicznym są na podstawie art. 43e Sądy Okręgowe (penitencjarne) właściwe dla miejsca pobytu skazanego lub komisja penitencjarna działająca w zakładzie karnym, w którym skazany przebywa.
W przypadku sądu penitencjarnego udziela on zgody na dozór elektroniczny zgodnie z art. 43la § 1 pkt. 1, tzn. gdy orzeczono wobec skazanego karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy albo wymierzono karę nie większą niż 3 lat pozbawienia wolności, którą skazany obywa w zakładzie karnym, a pozostało mu nie więcej niż 6 miesięcy tej kary.
Komisja penitencjarna rozpoznaje wnioski skazanych pozbawionych wolności w przypadkach, gdy orzeczona kara pozbawienia wolności nie przekracza 4 miesięcy. W tym przypadku ważnym czynnikiem dla wydania zezwolenia jest postawa i dotychczasowe zachowanie skazanego w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności.
Kto nie może otrzymać zezwolenia na dozór elektroniczny?
Na udzielenie zezwolenia nie mogą liczyć osoby skazane w warunkach recydywy wielokrotnej, a także sprawcy, którzy w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności orzeczonej za zbrodnię zabójstwa w związku ze zgwałceniem lub za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, popełnili ponownie taką zbrodnię lub takie przestępstwo. Również osoby, które z popełniania przestępstw uczyniły stałe źródło dochodów lub popełnili przestępstwo działając w zorganizowanej grupie przestępczej nie mogą otrzymać zezwolenia na dozór elektroniczny.
Obowiązki skazanego w czasie dozoru elektronicznego.
Na osobie znajdującej się w systemie dozoru elektronicznego ciążą pewne obowiązki przewidziane w art. 43n, do których należą m. in.:
– nieprzerwane noszenie nadajnika
– dbanie o stan powierzonych mu środków technicznych
– udostępnienie nadzorującemu środków technicznych w celu kontroli, naprawy itp.
– składanie odpowiednim organom wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywanej kary
– przebywanie w wyznaczonym miejscu w oznaczonym czasie
W przypadku naruszenia obowiązków z art. 43n sąd może uchylić wcześniej wydane zezwolenie na odbywanie kary w tym systemie, co skutkować będzie wykonaniem pozostałej części kary w warunkach bezwzględnej izolacji w zakładzie karnym.
Podsumowanie
System dozoru elektronicznego w Polsce stanowi ważne narzędzie w zakresie wykonawczym prawa karnego pozwalające na zróżnicowanie form wykonywania kar. Jego stosowanie daje możliwość resocjalizacji skazanych i reintegracji ich w społeczeństwie, z zachowaniem wymogu porządku publicznego. Jest również szansą na częściowo normalne funkcjonowanie mimo skazania.