art. 27 kro – obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny

Adwokat Tarnowskie Góry – Kancelaria adwokacka Angelika Kubik

Zgodnie z przepisem art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Zakres obowiązków wynikających z art. 27 kro

Wraz z chwilą zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje ustrój rodzinno-prawny, który kwalifikowany jest jako pewnego rodzaju stosunek cywilnoprawny przez co od chwili zawarcia małżeństwa małżonkowie zobowiązani są do współdziałania dla dobra założonej przez nich rodziny. Obowiązek ten został przez ustawodawcę wyrażony w przepisie art. 23 kro, zgodnie z którym małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie, a sami małżonkowie są zobowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą założyli przez swój związek. W doktrynie powszechnie przyjmuje się, że przepis art. 27 kro stanowi konkretyzację normy zawartej w przepisie art. 23 i nakłada na małżonków obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny poprzez osobiste starania oraz własną pracę. Nie ulega przy tym watpliwości, iż w ramach tego obowiązku małżonkowie zobowiązani są również do zaspokajania materialnych (finansowych) potrzeb rodziny. 

Stosownie do treści przepisu art. 27 kro zakres wynikających z niego obowiązków wyznaczają siły, które należy rozumieć jako możliwości każdego z małżonków wynikające z jego kondycji fizycznej i psychicznej do wypełniania swoich obowiązków oraz możliwości zarobkowe i finansowe każdego z nich. Oznacza to, iż przy ustalaniu wysokości zobowiązań jednego małżonka względem pozostałej części rodziny pod uwagę należy brać nie tyle wysokość osiąganych przez niego dochodów, co jego możliwości finansowe i zarobkowe. W nauce podaje się, iż dla określenia zakresu tego obowiązku odpowiednia jest reguła równej stopy życiowej każdego z członków rodziny. 

W doktrynie powszechnie przyjmuje się, iż podawany przepis ma w równym stopniu zastosowanie do rodzin, w których są dzieci (małoletnie lub dorosłe) oraz do rodzin, które tworzą wyłącznie małżonkowie.  W sytuacji, w której rodzinę tworzą wyłącznie małżonkowie pozostający we wspólnym pożyciu, potrzeby rodziny odpowiadają sumie potrzeb obojga małżonków. Warto przy tym zauważyć również, iż obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny w żadnym wypadku nie jest także uzależniony od niedostatku uprawnionych. Co ważne, na istnienie i zakres tego obowiązku wpływu nie ma również panujący pomiędzy małżonkami ustrój majątkowy.

Obowiązek z art. 27 kro a obowiązek alimentacyjny

Nie ulega wątpliwości, iż pomiędzy obowiązkiem wynikającym z przepisu art. 27 kro a obowiązkiem alimentacyjnym wynikającym z normy zawartej w przepisach art. 60 lub 128 kro istnieje pewne podobieństwo (oba sprowadzają się do dostarczania uprawnionemu środków finansowych przez zobowiązanego), jednak jak wynika z orzecznictwa nie można mówić o tożsamości tych obowiązków, a zobowiązanie wynikające z art. 27 kro może być określane jedynie obowiązkiem „o charakterze alimentacyjnym”.

Jak podkreśla się w orzecznictwie różne są także przesłanki ustawowe wypełniania obowiązków określonych w art. 27 oraz 60 kro. Z uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 roku wynika bowiem, iż „obowiązek alimentacyjny dotyczy byłych małżonków oraz potrzeb uprawnionego (nie rodziny) i zależy od winy oraz istnienia niedostatku, a z punktu widzenia art. 27 kro żadna z tych przesłanek nie ma znaczenia, w tym bowiem wypadku podłożem obowiązku jest małżeństwo, jego trwanie, funkcjonowanie i potrzeby; obowiązek  ten powstaje z chwilą zawarcia związku małżeńskiego i trwa od czasu jego ustania- rozwiązania lub unieważnienia” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r., sygn. III CZO 39/11). 

Ustanie obowiązku przyczyniania się o zaspokajania potrzeb rodziny

W orzecznictwie jednoznacznie przyjmuje się, iż obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny wynikający z przepisu art. 27 kro wygasa wraz z chwilą uprawomocnienie się wyroku orzekającego rozwód (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r., sygn. III CZO 39/11). Powyższe nie oznacza jednak, że w przypadku rozwiązania małżeństwa przez rozwód całkowicie wygasa uprawnienie małżonka do domagania się zasądzenia alimentów od drugiego małżonka. Zmienia się jedynie podstawa prawna roszczenia- w przypadku rozwodu alimentów można domagać się na podstawie przepisu art. 60 § 1 lub § 2 kro, natomiast w przypadku separacji można powołać się na przepis art. 60 § 1 i 2 w związku z przepisem art. 61(4) § 4 kro.

Obowiązek wynikający z art. 27 kro wygasa również po orzeczeniu przez sąd separacji małżonków. W przypadku takiego rozstrzygnięcia sąd stosuje bowiem przepis art. 58 kro, a więc w szczególności rozstrzyga o obowiązku ponoszenia przez małżonków kosztów utrzymania dziecka, pomijając przy tym obowiązki między małżonkami. Mając na względzie powyższe za zasadne należy uznać założenie, zgodnie z którym w przypadku orzeczenie rozwodu lub separacji obowiązek z art. 27 kro wygasa także względem dziecka. 

Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny wygasa także na skutek śmierci jednego z małżonków, uprawomocnienia się wyroku unieważniającego małżeństwo, albowiem wraz z tą chwilą przestaje istnieć rodzina jako formalny związek dwojga ludzi.

Powództwo o zobowiązanie do wypełniania obowiązków z art. 27 kro

W sytuacji, w której jeden z małżonków nienależycie spełnia swoje obowiązki w zakresie przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny lub całkowicie uchyla się od ich spełnienia, drugiemu z małżonków przysługuje uprawnienie do wystąpienia do sądu rodzinnego z roszczeniem o zasądzenie świadczenia od drugiego małżonka.

Co istotne, w czasie trwania procesu o rozwód lub separację nie może być wszczęte odrębne postępowanie o zaspokojenie potrzeb rodziny. Sprawa ta podlega bowiem rozpoznaniu przez sąd, przed którym toczy się postępowanie o rozwód.