W artykule z dnia 5 sierpnia 2021 r. omówione zostały podstawowe kwestie związane ze stosunkiem przysposobienia w tym m.in. jego definicja, przesłanki konieczne do jego orzeczenia, a także możliwość jego wygaśnięcia oraz ustania. Zasygnalizowano również, iż w polskim porządku prawnym występują trzy rodzaje przysposobienia tj. przysposobienie niepełne, przysposobienie pełne rozwiązywalne oraz przysposobienie pełne nierozwiązywalne (określane również mianem przysposobienia całkowitego). Ich analiza będzie przedmiotem niniejszego artykułu.

Przysposobienie niepełne

Ten rodzaj przysposobienia odnosi skutki wyłącznie w relacjach panujących pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym oraz jego zstępnymi. Po jego orzeczeniu przez sąd, pomimo iż przysposobiony pozostaje pod władzą rodzicielską przysposabiającego, a władza rodzicielska jego biologicznych rodziców ustaje, nie powstaje stosunek prawno-rodzinny pomiędzy przysposobionym i jego zstępnymi a krewnymi przysposabiającego. Ma to istotne skutki m.in. w zakresie obowiązku alimentacyjnego lub prawa do dziedziczenia. W konsekwencji powyższego nie wygasają stosunki prawne przysposobionego z jego rodziną naturalną. W zakresie prawa do alimentów oznacza to, że przysposabiający jest zobowiązany w pierwszej kolejności wobec przysposobionego, wyprzedzając obowiązek jego wstępnych i rodzeństwa. Wobec swoich wstępnych i rodzeństwa przysposobiony jest obciążony obowiązkiem alimentacyjnym w ostatniej kolejności. Z kolei w zakresie dziedziczenia, w miejsce rodziców przysposobionego wchodzi przysposabiający. Dziedziczenie przysposobionego po innych krewnych pozostaje natomiast bez zmian.

Jeżeli przysposobienia niepełnego dokonał wyłącznie jeden z małżonków, pomiędzy przysposobionym a małżonkiem przysposabiającego powstaje stosunek powinowactwa.

Co do kwestii zachowania w tajemnicy faktu dokonania przysposobienia ma ona ograniczony zasięg, gdyż przysposobiony nie zrywa więzi ze swoją biologiczną rodziną, a zatem ma świadomość, że został przysposobiony. W akcie urodzenia przysposobionego wpisuje się jedynie wzmiankę o przysposobieniu, a w odpisie skróconym jako rodziców wpisuje się przysposabiających. Jeżeli jednak przysposobionemu lub jego rodzicom zależy na nieukrywaniu pochodzenia, sąd na złożony przez nich wniosek może wyłączyć możliwość wskazywania w odpisach skróconych przysposabiających jako rodziców.

Jako że przysposobienie wywołuje ograniczone skutki dla stron, jest traktowane jako wyjątek od powszechnie przyjętego modelu przysposobienia pełnego. Sąd może orzec o przysposobieniu niepełnym wyłącznie na wyraźne żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest wymagana. Co istotne, nie może zostać orzeczone w przypadku wyrażenia przez rodziców zgody blankietowej, a więc bez wskazania osób przysposabiających.

Przysposobienie niepełne dotyczy w szczególności dzieci starszych, które mają świadomość skąd pochodzą i znają swoich najbliższych. W takich sytuacjach przysposabiającymi najczęściej są krewni dzieci, które w wyniku zdarzeń lodowych utraciły rodziców.

Przysposobienie pełne rozwiązywalne

Zgodnie z przepisem art. 121 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w wyniku orzeczenia tego rodzaju przysposobienia pomiędzy przysposobionym a przysposabiającym powstaje taki sam stosunek jak pomiędzy rodzicami a dziećmi.  W odróżnieniu jednak od przysposobienia niepełnego, w tym przypadku stosunek pokrewieństwa oraz wynikające z niego prawa i obowiązki rozciąga się również na krewnych przysposabiającego, a zatem przysposobiony jest takim samym członkiem rodziny przysposabiającego jakby był jego rodzonym dzieckiem. 

W kontekście obowiązków i uprawnień alimentacyjnych oznacza to, że ustają one pomiędzy przysposobionym a jego biologicznymi krewnymi, a powstają pomiędzy przysposobionym a krewnymi przysposabiającego. Podobnie sytuacja ma się co do dziedziczenia- przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych i odwrotnie według tradycyjnych reguł dziedziczenia. Nie ma natomiast dziedziczenia między przysposobionym a jego naturalnymi krewnymi. Jedyny wyjątek dotyczy w tym zakresie przysposobienia pasierba, który zachowuje uprawnienie do dziedziczenia po swoim rodzicu, czyli małżonku przysposabiającego i jego krewnych.

Co istotne, orzeczenie przysposobienia pełnego rozwiązywalnego nie powoduje utraty dotychczasowego stanu cywilnego w zakresie pochodzenia dziecka, a zatem utrzymana pozostaje możliwość ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa. Ustają jednak skutki pochodzenia dziecka, w tym w szczególności władza rodzicielska, obowiązek alimentacyjny czy prawo do dziedziczenia. Ważne jest, iż w przypadku rozwiązania przysposobienia następuje powrót do stanu cywilnego istniejącego przed orzeczeniem przysposobienia.

Co do kwestii nazwiska noszonego przez przysposobionego, przyjmuje się, iż przysposobiony nosi nazwisko przysposabiającego, aby przysposobienie to było widoczne również dla otoczenia. Jeżeli jednak przysposobiony wyrazi chęć pozostania przy swoim nazwisku, sąd za zgodą przysposabiającego postanowi, że przysposobiony będzie nosił podwójne nazwisko. Uprawnienie to przysługuje jednak wyłącznie przysposobionemu, który ukończył lat 13. Co ciekawe, na wniosek przysposabiającego sąd opiekuńczy może również zmienić imię przysposabiającego. Jeżeli jednak przysposobiony ukończył lat 13 można tego dokonać wyłącznie za jego zgodą.

W przypadku przysposobienie pełnego rozwiązywalnego, do aktu urodzenia dziecka wpisuje się wzmiankę na temat przysposobienia. Nowy akt urodzenia, z nazwiskiem przysposabiającego jako rodzica, sporządza się jedynie w przypadku, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. W zwykłych sprawach najczęściej wystarcza odpis skrócony aktu urodzenia, co pozwala na zachowanie dyskrecji co do faktu przysposobienia.

Przysposobienie całkowite

Przysposobienie całkowite (pełne nierozwiązywalne) jest najszerszą formą przysposobienia z najdalej idącymi konsekwencjami. Bezwzględną przesłanką jego orzeczenia jest wyrażenie zgody przez biologicznych rodziców dziecka na jego przysposobienie w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Jego skutkiem jest całkowite zerwanie wszelkich więzi rodzinnych i osobistych kontaktów rodziców z dzieckiem, a w konsekwencji ukształtowanie nowego stanu cywilnego przysposobionego całkowicie, ustanie relacji z rodziną biologiczną oraz powstanie więzi rodzinnej z przysposabiającym i jego krewnymi. Co najistotniejsze, przysposobienie całkowite jest nierozwiązywalne.

W wyniku orzeczenia tego rodzaju przysposobienia, przysposabiający uzyskuje zupełnie nowy stan cywilny, czego wyrazem jest obligatoryjne sporządzenie nowego aktu urodzenia, w którym jako rodziców wpisuje się przysposabiających. Pierwotny akt urodzenia zachowuje się w zbiorach, jednak nie podlega on ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów. Jedynie sąd oraz przysposobiony po uzyskaniu pełnoletności może żądać zupełnego odpisu pierwotnego aktu urodzenia. Niedopuszczalne jest jednak przeprowadzenie jakiekolwiek postępowania zmierzającego do formalnego ustalenia naturalnego pochodzenia przysposobionego np. postępowanie o ustalenie ojcostwa.

W związku z tym, iż przy przysposobieniu pełnym nierozwiązywalnym następuje zupełne zatarcie naturalnego pochodzenia dziecka, przysposobiony nie zachowuje swojego dotychczasowego nazwiska i przyjmuje nazwisko przysposabiającego.

Ze względu na fakt, iż w sytuacji przysposobienia pasierba, matka lub ojciec przysposabianego wyrażają zgodę na przysposobienie przez osobę, którą znają, niedopuszczalne jest całkowite przysposobienie pasierba.

Ze względu na pełnię praw i obowiązków, które powstają w wyniku przysposobienia całkowitego, przysposobiony ma pełne prawo do dziedziczenia po przysposabiającym i jego krewnych oraz do alimentów z jego strony lub na jego rzecz.

Istotnym jest także, iż podobnie jak w rodzinie naturalnej, której członkowie pochodzą od siebie, przysposabiający może zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej, jeżeli spełnione zostaną określone przepisami przesłanki.