UBEZWŁASNOWOLNIENIE
Ubezwłasnowolnienie polega na pozbawieniu osoby fizycznej zdolności do czynności prawnej na skutek orzeczenia sądu. Zdolność do czynności prawnej oznacza samodzielne dokonywanie czynności prawnej we własnym imieniu, czyli do składania i przyjmowania skutecznych oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustalenia stosunku prawnego. Jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej poprzez nabywanie praw i zaciąganie zobowiązań.
Ubezwłasnowolnienie polega na pozbawieniu możliwości decydowania o sobie i swoim postępowaniu. Osoba ubezwłasnowolniona zostaje pozbawiona możliwości rozporządzania swoimi prawami. Dotyczy to w szczególności majątku, decydowaniu w przedmiocie leczenia oraz wyboru i wykonywania niektórych zawodów. Celem ubezwłasnowolnienia jest wyłącznie pomoc osobie chorej, która ma zostać ubezwłasnowolniona, w prowadzeniu jej spraw osobistych i majątkowych. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 16 kwietnia 2010 roku (sygn. IV CSK 470/09) „interes osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy uznać za nadrzędną dyrektywę orzekania o ubezwłasnowolnieniu. Instytucja nie służy dobru wnoszącego o ubezwłasnowolnienie i rodziny tegoż wnoszącego. Ubezwłasnowolnienie ma przede wszystkim za zadanie ochronę zdrowia psychicznego osoby dotkniętej takim zdarzeniem”.
Ubezwłasnowolnienie może zostać orzeczone tylko w sytuacji, gdy choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub występowanie innego rodzaju zaburzeń zdrowotnych (w szczególności pijaństwa lub narkomanii) powoduje, że dana osoba nie jest w stanie kierować swoimi sprawami. W przepisach prawa rozróżniamy ubezwłasnowolnienie całkowite – kiedy problemy osoby chorej są poważne na tyle, że nie jest ona w stanie w żaden sposób kierować swoim postępowaniem, oraz ubezwłasnowolnienie częściowe – w sytuacji gdy osoba chora potrzebuje jedynie pomocy w prowadzeniu swoich spraw.
Uprawnionym do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie jest:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek,
- przedstawiciel ustawowy,
- krewni w linii prostej (dzieci, wnuki) oraz rodzeństwo – krewni osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie mogą zgłaszać wniosku, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego,
- prokurator – gdy stwierdzi, że brak jest osób do tego uprawnionych lub osoby te bezpodstawnie uchybiają się od zgłoszenia wniosku albo nie są w stanie samodzielnie go zgłosić wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, nieporadności lub z innych wyjątkowych przyczyn.
Istotne przy złożeniu wniosku o ubezwłasnowolnienie jest to, że musi być to przemyślana decyzja. Osoba, która złożyła wniosek w złej wierze lub lekkomyślnie podlega karze grzywny.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie powinien zawierać:
- oznaczenie sądu, do którego wniosek jest kierowany,
- dane wnioskodawcy ze wskazaniem, że jest osobą uprawnioną do złożenia wniosku,
- dane osoby, której wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy, ze wskazaniem miejsca zamieszkania i innymi danymi umożliwiającymi identyfikację takiej osoby,
- wskazanie zainteresowanych,
- sprecyzowanie żądania (w tym miejscu należy wskazać, czy wniosek dotyczy ubezwłasnowolnienia całkowitego, czy częściowego),
- uzasadnienie (należy wskazać przyczyny wystąpienia z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie),
- dodatkowo wniosek o ubezwłasnowolnienie powinien zawierać informację o tym, czy stan zdrowia uczestnika postępowania umożliwia osobiste stawienie się w sądzie celem wysłuchania.
Opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wynosi 100 złotych. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której dokument dotyczy.
Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o ubezwłasnowolnienie jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona. Sprawy o ubezwłasnowolnienie osoby będącej obywatelem polskim lub cudzoziemcem mającym miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej należą do jurysdykcji sądu polskiego. Sprawę rozpoznaje sąd w składzie trzech sędziów zawodowych.
Ubezwłasnowolnienie całkowite:
Ubezwłasnowolnienie całkowite jest orzeczeniem sądu, którego najważniejszym skutkiem jest utrata przez ubezwłasnowolnionego zdolności do czynności prawnych. Zgodnie z artykułem 13 kodeksu cywilnego ubezwłasnowolniona całkowicie może zostać osoba, która ukończyła 13 lat, jeżeli w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Krótkotrwała poprawa zdrowia nie wyklucza ubezwłasnowolnienia, jeśli nadal utrzymuje się choroba psychiczna czy inne zaburzenia psychiczne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 1956 roku, sygn. III CR 440/56).Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekuna, chyba że pozostaje ona pod władzą rodzicielską.
Przez niemożność kierowania własnym postępowaniem należy rozumieć wszelkie przejawy braku prawidłowej percepcji skutkujące niemożnością oceny znaczenia i skutków własnego zachowania, niekoniecznie przyjmującego postać oświadczenia woli składanego przy dokonywaniu czynności prawnej (postanowienia SN z dnia 29 listopada 1974 rok, sygn. I CR 649/74).
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może samodzielnie zawierać umów zobowiązaniowych, nie może także wykonywać większości aktywności zawodowych, w szczególności dotyczy to zawodów zaufania publicznego, jak zawód lekarza czy adwokata. Ubezwłasnowolniony jest również pozbawiony prawa wyborczego oraz możliwości udziału w referendum. Co istotne, osoba ubezwłasnowolniona nie jest zdolna zawrzeć – nawet przez opiekuna – małżeństwa, uznać dziecka oraz sporządzić lub odwołać testamentu.
Zgodnie z artykułem 14 kodeksu cywilnego czynność prawna dokonana przez osobę, która została ubezwłasnowolniona całkowicie, jest bezwzględnie nieważna. Jeśli jednak osoba ta zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnienie częściowe:
Celem ubezwłasnowolnienia częściowego jest ograniczenie możliwości dokonywania samodzielnie czynności prawnych przez daną osobę, nie zaś ograniczenie w innych rodzajach aktywności życiowej. Ubezwłasnowolnienie częściowe zostało uregulowane w artykule 16 kodeksu cywilnego. Skutkiem ubezwłasnowolnienia częściowego jest powstanie stanu ograniczonej zdolności do czynności prawnych oraz to, że wyłącznie osoba pełnoletnia może zostać ubezwłasnowolniona częściowo. Powodem ubezwłasnowolnienia może być choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo inny rodzaj zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwo lub narkomania, o ile stan osoby chorej nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego oraz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Sąd uchyli ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono. Uchylenie może nastąpić także z urzędu. Sąd może w razie poprawy stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia się tego stanu – zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite. Z wnioskiem o uchylenie albo zmianę ubezwłasnowolnienia może wystąpić także ubezwłasnowolniony. O ubezwłasnowolnieniu decyduje przede wszystkim aktualny stan zdrowia chorego oraz aktualnie występujący interes chorego w jego ubezwłasnowolnieniu lub potrzeba udzielenia mu pomocy do prowadzenia jego spraw.
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może samodzielnie dokonywać czynności związanych z umowami powszechnie zawieranymi w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Może również bez zgody kuratora zarządzać swoim zarobkiem, o ile sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej. Ubezwłasnowolniony częściowo może rozporządzać przedmiotami majątkowymi, które przedstawiciel ustawowy oddał jej do swobodnego użytku. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo jest zdolna do wstąpienia w związek małżeński za zgodą sądu opiekuńczego. Osoba taka natomiast nie może dokonać sporządzenia lub odwołania testamentu.