Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika

Definicja małżeństwa

Obowiązujący obecnie Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera definicji ustawowej pojęcia „małżeństwo”, jednak na podstawie jego przepisów oraz w oparciu o dorobek orzecznictwa i doktryny można przyjąć, że małżeństwo to trwały (choć nie nierozerwalny) i legalny związek kobiety i mężczyzny, zawarty z ich własnej woli, jako równoprawnych stron w celu wspólnego pożycia, realizacji dobra małżonków, dobra założonej rodziny i jej celów społecznych. 

Sposoby zawarcia małżeństwa

Zgodnie z przepisem art. 1 § 1 k.r.o. małżeństwo zostaje zawarte kiedy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Stosownie natomiast do § 2 tegoż przepisu małżeństwo zostaje zawarte także wówczas, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Z uwagi na specyfikę czynności prawnej jaką jest zawarcie małżeństwa, zasadą jest osobiste stawiennictwo i  tym samym osobiste złożenie przez nupturientów oświadczenia wolni zawarcia małżeństwa. 

Działanie przez pełnomocnika przy zawarciu małżeństw stanowi wyjątek od tej zasady i może być uzasadnione jedynie wyjątkowymi okolicznościami.

Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika

Do zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika konieczne jest zezwolenie sądu, które udzielone zostanie jedynie z „ważnych powodów”. 

W doktrynie, za ważne powody w rozumieniu przepisu art. 6 k.r.o., uznaje się okoliczności, które w świetle zasad współżycia społecznego usprawiedliwiają odstąpienie od obowiązku jednoczesnego stawienia się przyszłych małżonków przez kierownikiem urzędu stanu cywilnego dla złożenia oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 1970 r., sygn. III CZP 27/70). W cytowanym orzeczeniu podkreślono, że trudno z góry zakładać, jakie okoliczności mogą być same przez się uznane za ważne powody uzasadniające odstąpienie od ogólnej reguły jednoczesnej obecności nupturientów przy składaniu oświadczeń. Obecnie nie uznaje się by znaczna odległość dzieląca przyszłych małżonków mogła uzasadniać udzielenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika. Istotną rolę odgrywa jednak ocena tego czy planowanej daty zawarcia małżeństwa nie da się przesunąć. Jako przykład można wskazać sytuację związaną z ogłoszeniem stanu pandemii z powodu koronawirusa i zamknięcie granic dla ruchu lotniczego w przypadku, gdy data zawarcia związku małżeńskiego nie mogła być przesunięta np. z uwagi na zły stan zdrowia jednego z nupturientów.

Pełnomocnik

Poza posiadaniem co najmniej ograniczonej zdolności do czynności prawnych przepisy prawa nie przewidują żadnych ograniczeń co do wyboru osoby pełnomocnika. Przyjmuje się, że najistotniejszą rolę odgrywa zaufanie nupturienta do pełnomocnika, który ma złożyć oświadczenie w imieniu i na rzecz swojego mocodawcy. Jak podkreśla się w literaturze, nie istnieją żadne przeszkody co do tego, aby obydwoje nupturienci byli reprezentowani przez pełnomocników. Wątpliwości budzi jedynie kwestia zakresu pełnomocnictwa tzn. czy pełnomocnik uprawniony jest do złożenia oświadczenia jedynie w przedmiocie zawarciu małżeństwa, czy też także w zakresie nazwiska przyszłych małżonków i ich dzieci. Zdecydowana większość przedstawicieli doktryny dopuszcza jednak złożenie oświadczenia przez pełnomocnika również i w tej płaszczyźnie.

Udzielenie pełnomocnictwa

Zgodnie z regulacją art. 563 k.p.c. do zgłoszenia wniosku do sądu o zezwolenie na złożenie przez pełnomocnika oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński uprawniona jest osoba, która zamierza udzielić pełnomocnictwa. Jeżeli chodzi jednak o samo udzielenie pełnomocnictwa to podkreśla się, że  samo wyrażenie (bądź nie) przez sąd zgody na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika nie ma znaczenia dla bytu pełnomocnictwa, co oznacza, że brak zezwolenia sądu decyduje o wadliwości czynności zawarcia małżeństwa, a nie pełnomocnictwa. 

Co do formy pełnomocnictwa to przepis art. 6 § 2 k.r.o. wymaga, aby pełnomocnictwo to było udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Istotne jest, że postanowienie sądu w przedmiocie zezwolenia na złożenie oświadczenia przez pełnomocnika powinno dokładnie wskazywać przyszłych małżonków i pełnomocnika. Dane zawarte w treści takiego postanowienia wiążą kierownika urzędu stanu cywilnego, konsula oraz duchownego i decydują o skuteczności pełnomocnictwa do zawarcia małżeństwa.

Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika w prawie Kościoła katolickiego

W przypadku woli zawarcia małżeństwa wyznaniowego regulacje dotyczące pełnomocnika będą skuteczne jedynie w odniesieniu do oświadczenia woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa cywilnego, a nie oświadczenia o zawarciu małżeństwa wyznaniowego, co wynika z zasady autonomii kościołów i związków wyznaniowych, przejawiającej się odrębnością prawa świeckiego i wyznaniowego. W konsekwencji, do zawarcia małżeństwa wyznaniowego i świeckiego konieczne jest udzielenie dwóch pełnomocnictw, spełniających wymogi obu porządków prawnych.

Kodeks Prawa Kanonicznego, właściwy dla Kościoła katolickiego, dopuszcza możliwość zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika. Konieczne jest wówczas sporządzenie specjalnego pełnomocnictwa oraz aby pełnomocnik był osobiście wyznaczony przez mocodawcę i osobiście wypełnił powierzone mu zadanie. Podkreśla się przy tym, że przyczyna zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika powinna być słuszna. Pełnomocnictwo powinno być podpisane przez mocodawcę oraz proboszcza lub ordynariusza miejsca, w którym wystawia się pełnomocnictwo albo przez kapłana delegowanego przez jednego z nich, bądź też dwóch świadków. Dopuszczalne jest również pełnomocnictwo sporządzone w formie autentycznego dokumentu, zgodnego z wymogami prawa państwowego.